9. มจฺฉริสุตฺตวณฺณนา

[49] มจฺฉริโนติ มจฺเฉรวนฺโต มจฺเฉรสมงฺคิโนติ อาห ‘‘มจฺเฉเรน สมนฺนาคตา’’ติฯ มจฺเฉรํ มจฺฉริยนฺติ อตฺถโต เอกํฯ น วนฺทตีติ วนฺทนมตฺตมฺปิ น กโรติ, กุโต ทานนฺติ อธิปฺปาโยฯ อุปฏฺฐานํ กาตุนฺติ มธุรปฏิสนฺถารํ กโรตีติ โยชนาฯ อิทํ ตาว มุทุมจฺฉริยํ น หทยํ วิย อตฺตานํ ทสฺเสนฺตสฺส มจฺฉริยนฺติ กตฺวาฯ กิํ ตุยฺหํ ปาทา รุชฺชนฺติ นนุ ตุยฺหํเยว อาคตคมเนสุ ปาทา รุชฺชนฺติ, กินฺเต อิเม ฉินฺทนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ สามีจิมฺปิ น กโรติ กุโต ทานนฺติ อธิปฺปาโยฯ ยถากมฺมํ ตํตํคติโย อรนฺติ อุปคจฺฉนฺตีติ อริยา, สตฺตาฯ อิเม ปน กุจฺฉิตา อริยาติ กทริยา, ถทฺธมจฺฉริโนฯ มจฺฉริยสทิสญฺหิ กุจฺฉิตํ สพฺพหีนํ นตฺถิ สพฺพคุณาภิภูตตฺตา โภคสมฺปตฺติอาทิสพฺพสมฺปตฺตีนํ มูลภูตสฺส ทานสฺส นิเสธโตฯ อิติอาทีหิ วจเนหิฯ อตฺตโน อุปฆาตโกติ มจฺฉริยานุโยเคน กุสลธมฺมานํ คติสมฺปตฺติยา จ วินาสโกฯ

ปุญฺญปาปวเสน สมฺปเรตพฺพโต อุปคนฺตพฺพโต สมฺปราโย, ปรโลโกฯ กามคุณรตีติ กามคุณสนฺนิสฺสโย อสฺสาโทฯ ขิฑฺฑาติ กายิกขิฑฺฑา วาจสิกขิฑฺฑา เจตสิกขิฑฺฑาติ เอวํ ติวิธาฯ เอส วิปาโกติ โจฬาทีนํ กิจฺฉลาโภติ เอส เอวรูโป วิปาโกฯ ยมโลกนฺติ ปรโลกํฯ อุปปชฺชเรติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท ปการตฺโถฯ เตน ปาฬิยํ วุตฺตํ นิรยํ ติรจฺฉานโยนิญฺจ สงฺคณฺหาติฯ

ยาจนฺติ นาม อริยยาจนายฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อุทฺทิสฺส อริยา ติฏฺฐนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา’’ติ (ชา. 1.7.59)ฯ เย สํวิภชนฺติ, เต วทญฺญู นาม ญตฺวา กตฺตพฺพกรณโตฯ วิมานปฺปภายาติ นิทสฺสนมตฺตํ, อุยฺยานกปฺปรุกฺขปฺปภาหิ เทวตานํ วตฺถาภรณสรีรปฺปภาหิปิ สคฺเค ปกาเสนฺติเยวฯ ปกาสนฺตีติ วา ปากฏา โหนฺติ, น อปายโลเก วิย อปากฏาติ อตฺโถฯ ปรสมฺภเตสูติ สยํ สมฺภตํ อนาปชฺชิตฺวา ปเรเหว สมฺภริเตสุ สุขูปกรเณสุฯ เตนาห ปาฬิยํ ‘‘วสวตฺตีว โมทเร’’ติ, ปรนิมฺมิตโภเคสุ วสวตฺตี เทวปุตฺตา วิย สุขสมงฺคิตาย โมทนฺตีติ อตฺโถฯ

เอวํ วุตฺตสมฺปราโยติ เอเต สคฺคาติ เอวํ เหฏฺฐา วุตฺตสมฺปราโยฯ อุภินฺนนฺติ เอเตสํ ยถาวุตฺตานํ อุภินฺนํ ทุกฺกฏสุกฏกมฺมการีนํฯ ตโต จวิตฺวา ตโต นิรยสคฺคาทิโต จวิตฺวา มนุสฺเสสุ นิพฺพตฺตติฯ เตสุ โย มจฺฉรี มนุสฺเสสุ นิพฺพตฺโต, โส ทลิทฺโท หุตฺวา ปุพฺพจริยวเสน มจฺฉรีเยว โหนฺโต ทาราทิภรณตฺถํ มจฺฉกจฺฉปาทีนิ หนฺตฺวา ปุนปิ นิรเย นิพฺพตฺโตฯ อิตโร สุทฺธาสโย สมิทฺโธ หุตฺวา ปุพฺพจริยาวเสน ปุนปิ ปุญฺญานิ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺเตยฺยฯ เตนาห ‘‘ปุน สมฺปราเยปิ ทุคฺคติสุคติเยว โหตี’’ติฯ

มจฺฉริสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ฆฏีการสุตฺตวณฺณนา

[50] ‘‘อุปปนฺนาเส’’ติ เส-การาคมํ กตฺวา นิทฺเทโส, ‘‘อุปปนฺนา’’อิจฺเจว อตฺโถติ อาห ‘‘นิพฺพตฺติวเสน อุปคตา’’ติฯ อตฺตโน สมฺปตฺติโต อวิหานโต อวิหา, เตสํ พฺรหฺมโลโก อวิหาพฺรหฺมโลโก, ตสฺมิํฯ อุปปตฺติสมนนฺตรเมวาติ ปฐมโกฏฺฐาเส เอวฯ อรหตฺตผลวิมุตฺติยาติ อเสกฺขวิมุตฺติยาฯ เสกฺขวิมุตฺติยา ปน อวิหูปปตฺติโต ปเคว วิมุตฺตาฯ มานุสํ เทหํ สมติกฺกมนฺติ จิตฺตุปกฺกิเลสปหานวเสนาติ ผเลน เหตุทสฺสนมิทนฺติ อาห ‘‘มานุสํ เทหนฺติ อิธ…เป.… วุตฺตานี’’ติฯ ทิวิ ภวํ ทิพฺพํ, พฺรหฺมตฺตภาวสญฺญิตํ ขนฺธปญฺจกํฯ ตตฺถ สํโยชนโกติ วุตฺตํ ‘‘ทิพฺพํ โยคนฺติ ปญฺจ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานี’’ติฯ อิมสฺสาติ เทวปุตฺตสฺสฯ ‘‘หิตฺวา มานุสํ เทหํ, ทิพฺพโยคํ อุปจฺจคุ’’นฺติ เตสํ ตฺวํ กุสลํ สพฺพาวชฺชปฺปหาเนน อนวชฺชตํ ภาสตีติ กุสลี วเทสิฯ อตฺเถน สทฺทสฺส อเภโทปจารํ กตฺวา คมฺภีรวจนํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘คมฺภีรตฺถ’’นฺติ อตฺถสฺเสว คมฺภีรโต, น สทฺทสฺสฯ สมุจฺฉินฺนกามราคตาย สพฺพโส กามวิสยปฺปหาเนน นิรามิสพฺรหฺมจารี นาม อนาคามีฯ นิวาสนฏฺฐานภูโต สมาโน เอโก คาโม เอตสฺสาติ อาห ‘‘เอกคามวาสี’’ติฯ

ฆฏีการสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาทิตฺตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ชราวคฺโค